Van raadsbreed werken naar gemeentebreed ontmoeten

Routineklusjes bestaan niet in ons werk. Wanneer een gemeente bij ons aanklopt, beginnen we altijd weer een gemeenschappelijke zoektocht naar het goede samenspel tussen vraagstukken, belangen en relaties. Daar hebben we fraaie woorden voor als maatwerk en cocreatie. Dat lijkt marketing, en dat is het natuurlijk ook wel een beetje, maar achter deze begrippen gaat een fundamenteel principe schuil: iedere adviesaanvraag is uniek. Toen onlangs een gemeente ons vroeg het programma Raadsbreed werken te evalueren, dachten we dan ook niet direct aan een standaardonderzoek, maar onze routine kwam toch goed van pas, meenden we.

Raadsbreed werken: we weten dat iedere gemeente daar wat anders onder verstaat en dat de motieven overal verschillen. Het doel kan uiteenlopen van het verbeteren van de cultuur op het stadhuis, tot het participatief samenwerken met de samenleving. En alles ertussen. Ook weten wat nodig is voor raadsbreed werken: een constructieve politieke cultuur, ervaring met het werken via wisselende meerderheden en een duidelijke rolverdeling tussen raad en college.

Een andere werkelijkheid 

Onze onderzoeksvraag was dan ook snel geformuleerd: wat ging er goed, waar liep het mis en wat kunnen we ‘dus’ leren voor de toekomst? We ontwierpen met de gemeente een online vragenlijst die de Afdeling Onderzoek uitzette onder de verschillende betrokkenen: raadsleden, griffiemedewerkers, collegeleden en de gemeentelijke directie. Met zoveel mogelijk gesloten vragen, want zo zouden we met harde cijfers de aandachtspunten zonneklaar naar boven halen. En vooruit, enkele open vragen voor wat sfeerbeelden, altijd goed voor wat citaten in het eindrapport. Zo gezegd, zo gedaan; appeltje, eitje.

Maar toen de onderzoeksresultaten binnen kwamen, bleek de werkelijkheid wel wat anders. Het waren juist de open vragen die ons in verwarring brachten. In de antwoorden gingen de respondenten zogezegd helemaal los met hun teleurstelling. Ja zelfs verdriet over slechte communicatie en het gemis aan onderlinge uitwisseling, gunnen, vertrouwen, veiligheid en openheid. Het had, kortom, in de ogen van de betrokkenen ontbroken aan echte ontmoetingen en goede gesprekken.

Beduusd bestudeerden we met de gemeente de uitkomsten. We besloten ons onderzoek over een andere boeg te gooien: als er zo’n brede behoefte is aan een goed gesprek, laten we dat dan maar eerst eens doen. Met de raad, het college, de griffie en de directie.

Raadsbreed werken als gemeentebreed ontmoeten

Het werd een openhartig en betekenisvol gesprek waarin we de wensen en emoties vanuit verschillende perspectieven bespraken. We bekeken de situatie als een samenwerkings­vraagstuk, tussen coalitie en oppositie, en ook tussen de raad, het college en de ambtelijke organisatie. Die benadering bracht enkele stevige aandachtspunten aan het licht, van ‘harde’ onderlinge rolverdelingen tot ‘zachte’ gespreksvaardigheden. Er moesten wel wat knopen worden doorgehakt. Wil de raad pasklare voorstellen van het college? Of neemt de raad het initiatief, geholpen door griffie en andere ambtenaren? Hoe krijgen we een samenwerkings­cultuur die niet alleen zakelijk en efficiënt is, maar die elkaar ook ruimte en vertrouwen biedt?

Een ander exercitie maakte nog iets duidelijk. Raadsbreed werken is namelijk ook een vernieuwende vorm van overheidssturing, een innovatie. Dat betekent op een andere manier werken dan je gewend bent: per definitie een leerproces met vallen en opstaan. Zo verschoof ons onderzoek. De kwestie was niet meer louter: wat moet er anders? Nee, de vraag kwam nu ook te luiden: welke tegenstelingen horen er nu eenmaal bij? Omdat raadsleden nu eenmaal de taak hebben om politieke verschillen te expliciteren en omdat innovatieve overheidssturing ook altijd gepaard gaat met fricties.

Raadsbreed werken: in feite een nette manier van omgaan met tegengestelde belangen en rollen. Niet raads-, maar gemeentebreed. Een leerproces voor raadsleden, griffiemedewerkers, collegeleden en ambtelijke professionals. En ook voor ervaren adviseurs.