Innovaties in energie-oplossingen ontstaan niet door te wachten

Gelders Energie Akkoord

Sinds 2016 begeleidt Rijnconsult één van de sporen van het Gelders Energie Akkoord. Het betreft ‘spoor 3 energie-innovatie’ waarin Gelderse woningcorporaties samenwerken om, samen met de markt, innovatieve oplossingen voor energie in sociale huurwoningen te lanceren.

Directeur-bestuurder Eugene Janssen van woningcorporatie Oosterpoort uit Groesbeek leidt dit spoor en verzocht Rijnconsult-adviseur Frank Engelbart om hem te ondersteunen. Een mooie uitdaging omdat het de combinatie van innovatie, ketensamenwerking en inzet van procesvaardigheden voor de groepsdynamiek betreft. Provincie Gelderland ondersteunde dit spoor.

Gedurende twee jaar is een combinatie van groepsbijeenkomsten, combineerd met individuele interviews ingezet om samen de juiste voorwaarden voor een open gesprek te creëren, waarbij ervaringen met energie-innovaties werden gedeeld: niet alleen de succesverhalen maar ook de lastigheden. Zodat partijen kunnen leren van elkaar en ook samen optrekken om de inzet van energie-innovaties te testen in praktijkpilots en samen het gesprek te voeren over opschalingsmogelijkheden.

Vijf leerpunten

Terugkijkend op het proces zijn onze top-5 leerpunten:

1. Wees helder in het type innovatie: het betrof hier nadrukkelijk niet de (wetenschappelijke danwel toegepaste) research, ook niet de ‘gewoon doen innovatie (waarvan nut en noodzaak al lang zijn vastgesteld) maar de pilot in de praktijk, waarbij technische werking en financiële haalbaarheid twee belangrijke variabelen zijn.

2. Werk met welwillenden: het heeft niet zo veel zin om iedereen aan te haken, ook degenen die toch niet willen en/of die niet bereid zijn om open het proces in te stappen en het achterste van hun tong laten zien. Het levert negatieve energie, wantrouwen en vooral vertraging. Dus alleen als je echt wilt en bereid bent, doe je mee. Steun en beloon de voorlopers.

3. Bespreek het belang; het hielp bijvoorbeeld heel erg dat marktpartijen helder maakten dat zij geen investeringen in innovaties kunnen volhouden als er in een pilot één exemplaar wordt afgenomen. Zowel voor het verlagen van de kostprijs als voor de return on investment zijn aantallen nodig. Het is derhalve zinvol om in combinaties een pilot op te zetten zodat er ook interessante aantallen van een product-innovatie toegepast kunnen worden.

4. Lef blijft nodig: er is geen garantie op succes aan de voorkant, ook geen garantie dat de innovatie niet wordt overtroffen in de toekomst.  Maar toch…… durf ook met elkaar ‘kop over kop’ te gaan, zoals in het wielrennen: als je met elkaar af en toe kopwerk verricht kun je samen een hoog tempo realiseren. Maar dan moet je dus wel regelmatig in de wind en je nek uitsteken. Ook hierbij geldt dus dat als je niet wilt, je de groep alleen maar vertraagt.

5. Deel niet alleen de mooie verhalen: we zijn altijd goed in de succesverhalen te delen, we noemen dat ook wel de showroom-gesprekken. Maar je leert veel meer van het falen, de tegenslagen en de lastige momenten. Je komt samen verder  als je de werkplaatsverhalen durft te delen, ongecensureerd. Natuurlijk lukt dat niet vanaf de start. Het is een kwestie van vertrouwen opbouwen en stap voor stap uitbouwen. En het aloude gezegde blijft geldig: vertrouwen komt te voet en gaat te paard.

Quote Eugene Janssen over Rijnconsult:

“Deskundig en goed in staat bij deze innovatieve ontwikkelingen theoretische kennis en kennis uit andere sectoren in te brengen”.

Impact van twee top-down besluiten

Bijzonder fenomeen was dat er tijdens de afgelopen twee jaar twee belangrijke besluiten ‘van buiten’ forse impact hadden op het proces.

Allereerst was daar de vorming van het nieuwe kabinet in 2017 waarbij de vereniging van woningcorporaties Aedes een deal sloot om in 2050 alle huurwoningen CO2 neutraal te hebben. Daarmee werd er een lange termijn stip op de horizon geplaatst, waar elke woningcorporatie mee aan de slag moest, onder andere door het bepalen van de eigen routekaart. Een stip op de horizon is mooi, maar de keerzijde was al snel dat de stip nog dermate ver weg is, en het pad er naar toe nog zo onbekend, dat het ook al snel een reflex van niks doen opleverde: ‘we wachten wel even tot het helder is, we hebben toch nog tijd’. Zeker met de verwachte komst van radicale technologische innovaties die ons moeten helpen om CO2 neutraal in 2050 te gaan realiseren. Want uit de eerste ingevulde routekaarten bleek al snel dat nieuwe technologieën nodig zijn om de ambitie te kunnen halen.

De tweede was het klimaatakkoord in 2018, waarbij er een belangrijke rol is weggelegd voor gemeenten (en regio’s en provincies) om te gaan werken aan Regionale Energie Strategieën (RES) en de transitievisie warmte en de implementatie daarvan via een wijkgerichte benadering. Daarmee komen nadrukkelijk gemeenten in de lead, en wordt het stakeholderveld opnieuw uitgedaagd om met elkaar verder aan de slag te gaan. Deze vorm van netwerksamenwerking brengt weer een nieuwe dynamiek vanuit wederzijdse beïnvloeding van alle stakeholders die met de energie-opgave  betrokken zijn.

Onze vier aanbevelingen

Rijnconsult is al geruime tijd betrokken bij zowel de verduurzaming van de vastgoedportefeuille van woningcorporaties in ketensamenwerking met de markt, als ook bij gemeenten die aan de lat komen te staan voor de implementatie van het klimaatakkoord (Rijnconsult was betrokken bij de VNG-inbreng).

Vanuit onze expertise vier aanbevelingen:

- Het klimaatakkoord en de daarin voorgestelde aanpak vereist netwerkleiderschap om op basis van gelijkwaardigheid actief integraal te gaan werken aan een complexe opgave. Woningcorporaties, gemeenten, netbeheerders, warmtebedrijven, provincie, maatschappelijke organisaties en anderen moeten samen aan de bak.
- Durf dwars- en andersdenkenden uit te nodigen en accepteer dat je nog niet alles weet. Juist dat geeft de opening naar een gezamenlijke toekomst. Durf het open proces in te stappen!
- Leer van proeftuinen / best practices, zoals de ‘100 wijken’, en deel ervaringen: niet vanuit de mooie showroom-verhalen, maar juist ook de tegenslagen en echte leerpunten vanuit de werkplaats!
- Ga doen en al doende leren! Ga aanjagen en wacht niet op elkaar. Wachten is geen optie!