Echt, eigenlijk!

Laatst wilden in het team Leiderschap, Leren en Ontwikkelen bij Rijnconsult elkaars drijfveren in het werk achterhalen. De WHY van Simon Sinek, zeg maar. Er kwam steeds een woord terug, namelijk het woord ECHT. In ons team willen we bijvoorbeeld echt contact, echt swingen, echte impact, echt samenwerken enzovoort. Dat bracht me op het idee om twee weken lang bij te houden hoe vaak ik die zelfde behoefte, ECHT zijn en van ECHTE betekenis zijn, in dagelijkse situaties tegenkwam.

Fascinerend om vast te stellen hoe vaak dat is.

Prelude

In organisaties wemelt het van de uitspraken en opschriften waarin het woordje ECHT en EIGENLIJK heel vaak voorkomen. “Dit vraagt om echt ander beleid!”, “Eigenlijk moeten we hier nu echt iets aan doen!”, “Wij leveren echte service en kwaliteit!”. ECHT veronderstelt dan dat we in veel situaties onecht bezig zijn en het woord EIGENLIJK doet vermoeden dat er veel te wensen valt. Het lijkt te kloppen met een andere ervaring die ik in mijn werk veel tegenkom. In trainingen, workshops, heidedagen, broedplaatsen of worldcafées maken we de mooiste afspraken, formuleren doelen, acties en delen intenties en goede bedoelingen. Heel verfrissend vaak, maar de realisatie van al dat fraais wordt meestal te niet gedaan door de waan van de dag of voortschrijdend inzicht. Argyris had het in dit verband over de espoused theory (waar je voor staat) en de practised theory (wat je werkelijk doet). Sinek heeft het in dit verband over ‘the split’ waarmee hij aangeeft dat de verbinding tussen de bedoelingen en de realiteit verbroken wordt. Dat kan heel frustrerend zijn, lijkt me, en als het veel voorkomt kan het leiden tot (collectieve) moedeloosheid of zelfs aangeleerde hulpeloosheid. EIGENLIJK is de behoefte aan ECHT zo gek nog niet.

JA, MAAR dat kan niet want dat werkt alleen maar als het door iedereen over de hele wereld wordt gedaan. En China, India en de Verenigde Staten gaan hier nooit aan mee werken. JA, MAAR je moet toch gewoon kunnen ondernemen in Nederland. JA, MAAR als we daar iets aan doen komen we in de problemen met de bewoners of andere betrokkenen. JA MAAR, dan moet ik iets veranderen aan mijn levensstijl en die is prima wat mij betreft. En zo kan ik nog wel even doorgaan. JA MAAR en dan komen er allemaal argumenten waarmee we onszelf in slaap sussen om vooral maar niets te hoeven veranderen aan onze comfortabele levensstijlen.

JA MAAR, EIGENLIJK ECHT is waarmee ik begon. Het lijkt er op dat steeds meer mensen zich bewust worden van een zekere onechtheid waarmee we bezig zijn. Het is vooral in deze tijd dat we een bedrijfseconomisch spel spelen. Enorme financiële opbrengsten voor weinigen en torenhoge maatschappelijke kosten zoals de zorg die lager moeten worden. “Nee meneer, we opereren u niet meer, want dat is niet rendabel. U bent te oud en dan kunnen we de investering in een nieuwe hartklep niet in drie jaar terug verdienen!”. Er klopt iets niet en dat wordt steeds duidelijker. En ik vermoed dat dat dan ook de reden is dat veel Millennials alleen hun bed willen uitkomen voor activiteiten die er toe doen, die impact hebben en die de kwaliteit van leven verbeteren, zin hebben. Ik kan ze geen ongelijk geven. Er is veel, heel veel te verbeteren. JA MAAR, dan moeten we het deze keer wel ECHT aanpakken, EIGENLIJK!

De kern van de zaak

Het lijkt er op dat ‘massaal er niet toe doen’ (1810-2000) langs de weg van individualisering (2000- heden) zo langzamerhand omslaat naar een tijd van wederzijdse afhankelijkheden. Het Rijnlandse denken en doen komt weer bij me op. Het Rijnlandse denken wordt gekenmerkt door lange termijn denken, diepe deugden en waarden zoals solidariteit en zorg voor elkaar, maar ook wie het weet mag het zeggen of vrijheid en autonomie. Steven Covey kon nog wel eens gelijk krijgen met zijn drie fasen van afhankelijkheid naar onafhankelijkheid en dan wederzijdse afhankelijkheid (maar die was Amerikaans). Waar het om lijkt te draaien is het herstellen van ‘the spilt’, de verbinding tussen de bedoeling en dat wat we concreet doen. Als we A zeggen, zeggen we ook B, C en D met alle consequenties van dien. Daar staan we voor. Niet rücksichtslos, maar met wijsheid en verstand. Maar het moet wel zin hebben, van betekenis zijn. Op die manier werken aan ECHTE verbeteringen in de samenleving die EIGENLIJK al heel lang nodig zijn, maar die door ge JA MAAR werden tegen gehouden. Ik zag laatst dat de Pyramide van Maslow werd omgedraaid, stond op het puntje van lichamelijke behoeften en liep als een trechter naar boven uit naar zelfrealisatie. Dat is waar het om draait, onszelf tot uitdrukking brengen, in ons element zijn en het beste in onszelf en anderen naar boven halen. Op die manier werken aan ECHTE verbeteringen die EIGENLIJK al heel lang nodig zijn, maar die door ge-JA-MAAR werden tegengehouden.

De werkelijke waarden en deugden doen er weer toe. Halleluja! We komen er weer achter dat drijfveren en motivatie zeer nauw verbonden zijn met de waarden die voor een ieder van ons niet- onderhandelbaar belangrijk zijn. En dat kunnen materiële en financiële waarden zijn, natuurlijk, maar als we mensen er naar vragen gaat de prioriteit toch ECHT eerst uit naar sociaal-relationele, familiaire, menselijke en natuurgerichte waarden. Met waarden drukken we uit wat ECHT belangrijk is. Het doet iets met mij als een waarde ruimte krijgt of juist ingeklemd of ontkent raakt. Veel genoemde waarden zijn rechtvaardigheid, eerlijkheid, gezondheid, geluk of zingeving. We worden door onze waarden gedreven. En als de verbinding tussen onze waarden en dat we werkelijk doen verbroken wordt ontstaat letterlijk een leegte. We zijn heel druk, doen van alles, moeten van alles, willen van alles, maar de beleving van voldoening en levensvreugde blijft uit. Sterker nog, we gaan steeds meer doen en uitproberen om wel voldoening te voelen. En de vicieuze cirkel die tot opbranden leidt is geboren. Het leven is niet leven meer, maar overleven!!

Emoties zijn indicatoren

Een emotie is de fysieke sensatie die duidelijk maakt dat onze intuïtie voorrang vraagt op de ratio. Onze emoties dienen als leidraad wanneer we oog in oog staan met problemen en taken die te belangrijk zijn om alleen aan het intellect over te laten. Iedere emotie biedt een kenmerkende bereidheid tot actie. Emoties hebben de functie om te signaleren of gebeurtenissen relevant zijn voor onze (diepste) belangen. Emoties bewaken en besturen het bevredigen van belangen, behoeften en waarden. Onderstaand schema toont aan de hand van herkenbare triggers welke negatieve en positieve emoties getriggered kunnen worden en wat daarvan de effecten zijn.
 

 

Naar aanleiding van het voorgaande zou je kunnen denken dat alle aandacht gericht zou moeten zijn op het stimuleren van positieve emoties in organisaties. Geen slechte gedachte, met name omdat bekend is dat onder andere chocola, meditatie, yoga, seks en spelen gelukshormonen oproepen. Het zal me een dolle boel worden op het werk. De werkelijkheid is dat positieve en negatieve emoties niet zonder elkaar kunnen. Net als dag en nacht of Yin en Yang vormen onze emoties een geheel. Misschien moeten we leren hoe emoties met elkaar te delen om te helen.

Psychologen zullen zeggen dat gedrag veroorzaakt wordt door overtuigingen, waarden, verlangens en verwachtingen. En dat is ook zo, maar ik ben van mening dat het vooral de emotie is die tussen de waarden en het gedrag zit. De emoties zet aan tot actie, niet de waarde van eerlijkheid of gerechtigheid. Dat is je innerlijke meetlat, beeld van de werkelijkheid die de hersenen nodig hebben om vast te stellen of iets gunstig of juist niet gunstig is voor jou of voor mij. Emoties kloppen in feite altijd, maar de innerlijke maatstaf of de waarneming van de praktijk kan fout zijn. De emotie is het signaal dat iets positief of negatief afwijkt van jouw innerlijke maatstaf.

Praten over de juistheid van de waarneming of maatstaf alleen levert al snel een abstract en onpersoonlijk gesprek op. Bij de emotie beginnen verbindt en versterkt. Het niet over emoties kunnen hebben is eigenlijk niet je zelf kunnen zijn.

Concurrerende en kernwaarden

Niet iedereen hanteert dezelfde waarden en niet voor iedereen is een gedeelde waarde even waardevol. Eén van mijn collega’s hecht er aan zoveel mogelijk winst te maken en daardoor dividend te krijgen (materiële waarde), terwijl ik veel waarde hecht aan klanttevredenheid en impact hebben.

Deze waarden concurreren met elkaar. Wat krijgt focus en aandacht? Waar wordt op ingezet? Wat krijgt voorrang? We delen samen de waarde van collegialiteit, alleen is die waarde voor mij waardevoller dan voor mijn collega. Ik lever daar niet snel op in, terwijl mijn collega iets makkelijker de klant laat voorgaan.

Quinn en Camaron creëerden lang geleden het concurrerend waardenmodel. In de praktijk wordt het veel gebruikt om verschillen en overeenkomsten tussen mensen te duiden. Ik gebruik het hier in de originele bedoeling. Welke waarden zijn leidend in bijvoorbeeld werksituaties? Op de ene as staan flexibiliteit en stabiliteit tegenover elkaar en op de andere as interne en externe focus. In de vier kwadranten worden vier denkmodellen beschreven die dominant waren in de tijd waarin het model werd ontwikkeld. Nu nog steeds van toepassing volgens mij.

Vaak lijkt het in de dagelijkse praktijk om of-of keuzes te gaan als we het over waarden hebben. Je moet kiezen of we voor bedrijfseconomische waarden of voor sociaal-psychologische waarden gaan. Allebei tegelijk kan niet! Je kunt niet patiëntgericht zijn en tegelijkertijd gefocust op efficiency. Een patiënt heeft zorg en aandacht nodig en dat kun je niet uitdrukken in investering en rendement. En toch wil ik hier pleiten om daar anders naar te kijken. Ik gebruikte laatst het kernkwadranten model van Ofman om uit te zoeken of dat denken te gebruiken is om kernwaarden met elkaar in balans te brengen of zelfs een synthese te realiseren. En dat lukte best aardig. In het schema hieronder staan geld verdienen en de menselijke maat ogenschijnlijk tegenover elkaar. Een paradox! Maar toen ik me afvroeg wat geld verdienen is met de menselijke maat in gedachten, kwam ik als vanzelf op wederkerigheid. Geld verdienen en dat delen met hen die er aan meewerkten is een prima synthese. JA MAAR, dan heb je het over winstdeling. Dat is er al jaren en daar profiteren alleen de eigenaren van. Inderdaad bestaat winstdeling al heel lang. Echter, in dit voorbeeld gaat het over de menselijke maat. Dat betekent dat de opbrengsten worden gedeeld met de eigenaren èn de medewerkers. Wat levert het op als je nadenkt over een efficiënte vorm van aandacht geven aan patiënten. Wat is de synthese van efficiency en aandacht? Ik kom dan uit op alleen die aandacht die ECHT zoden aan de dijk zet.
 

Patiënten reageren er positief op en herstellen sneller dan zonder die aandacht. Ik zou me kunnen voorstellen dat even de dekens recht leggen en een bekertje water halen minder impact heeft dan bij het wassen ’s ochtends een goed gesprek hebben over hoe het met de patiënt gaat. Ik weet het niet, ik ben geen verpleger, maar het zou zo maar kunnen zijn dat de hier bedoelde kijkwijze tot efficiënte èn waardenvolle zorg zou kunnen leiden.

Waarden gedreven en waarderend

 Het is hoe dan ook nodig dat we onnodige kosten in de samenleving (bijvoorbeeld vertrekpremies voor ambtenaren), nodige kosten (bijvoorbeeld goed onderwijs) en onnodige winstbergen in het bedrijfsleven leren beheersen met elkaar (zie IIRC). Dan maken we samen genoeg geld vrij om de werkelijke problemen in de samenleving bij de kop te pakken. Problemen waar we allemaal bij betrokken zijn en deels zelfs ook verantwoordelijk voor zijn (denk daarbij aan vliegen, teveel auto rijden en verbruik van vlees en plastics). Ik ontmoet steeds meer mensen (en niet alleen Millennials) die gemotiveerd zijn om juist dat te doen. En dan raken bedoelingen en werkelijkheid weer in balans met elkaar. JA MAAR, dat is wel heel idealistisch en zelfs socialistisch misschien. Tja, zolang we blijven JA MAREN of blijven denken in termen van EIGENLIJK blijft het huidige ‘systeem’ in balans en verandert er weinig. En dat het niet eenvoudig is om menselijk comfort bij te draaien blijkt uit de problemen met de 7 zonden in de Katholieke kerk. De opstelling van deugden en zonden is al heel oud en is afkomstig uit die zelfde kerk. Dat de Paus moet zien te dealen met de 7 zonden in zijn eigen organisatie (niet per se de gelovigen) lijkt me een hard gelach voor een man die zoveel bevlogenheid voor het goede heeft. In bedrijfsleven en politiek is het niet veel anders. Ook daar hebben de 7 zonden in veel gevallen de overhand. Geen wonder dat velen ‘van god los zijn’ en dat het heel hard nodig is de 7 deugden en alles wat daarmee samenhangt weer voorop in ons leven te plaatsen. Het is goed de deugden en zonden nog eens op een rijtje te zien vooral omdat Jonathan Haidt in recent onderzoek dezelfde morele grondslagen voor ons handelen aantrof.

Vechten Vluchten (be)Vriezen Versmallen

Het is daarbij van belang vooral te kijken naar wat al goed gaat en daarop aan te sluiten. Besteed niet teveel aandacht aan de misstanden en foute mensen. Dat laatste maakt negatief emotioneel, kost energie en vermindert motivatie en slagvaardigheid. De waarneming van de negatieve emoties doet er wel toe. Het toont aan dat een toestand kenmerken van bijvoorbeeld de 7 zonden heeft. Vecht er niet teveel of te lang tegen. Dat roept alleen maar verzet en tegenacties op. Beter is het om er positieve waarden tegenover te zetten. Waarden gedrevenheid en waarderend werken stimuleren positieve emoties, geven energie en vermeerderen motivatie en bevlogenheid. Zoals negatieve energie er voor kan zorgen dat positieve energie zich verbergt, kan positiviteit er voor zorgen dat negatieve energie verdampt. Het positieve is van grotere invloed omdat uiteindelijk iedereen daarnaar streeft. Zelfs veel mensen die we als slecht zouden betitelen.

Waarden gedreven werken komt tot stand door heel duidelijk de verbinding te zoeken tussen de bedoeling en wat we werkelijk doen. We moeten ons daarbij laten leiden door bijvoorbeeld de 7 deugden en waarden die we van belang vinden. En daarbij kunnen materiële en sociale waarden met elkaar in balans worden gebracht. Leven en werken gebaseerd op voor jou belangrijke waarden is zeker haalbaar en zal uiteindelijk direct of indirect bijdragen aan een betere wereld (wat voor veel mensen ondoenlijk lijkt te zijn).

Waarderend leven en werken krijgt vorm door de focus vooral te leggen bij wat wel goed gaat en wat wel lukt. Een goed voorbeeld is het aantal mensen dat lijdt aan een burnout of een psychisch ongemak. We hebben het er veel over en maken ons dan zorgen. Wat is er toch aan de hand in de wereld? Wat we niet zien is dat het om 5-10% van de bevolking gaat. Verschrikkelijk als je er mee te maken hebt, ik kan er over mee praten. Maar wat we niet willen zien is dat 90% van de bevolking het redelijk tot goed voor elkaar heeft. Het lijkt wel of we het liever hebben over wat er mis is (aangeleerde hulpeloosheid) dan over wat goed gaat. JA MAAR, dat is logisch want Calvijn, Reformatie, ons klimaat, Nederlanders zijn gewoon somber, et cetera. Niets is minder waar! Feit is dat onze geschiedenis zich kenmerkt door moed, vrijheid strijd, gelijkheid, slagvaardigheid, deugdzaamheid, democratie, ondernemerschap, solidariteit, goed burgerschap, broederschap en zo voort. Het is maar net wat je wilt zien en waardoor je je wilt laten leiden.

We willen ECHT, EIGENLIJK! En als we er met elkaar in slagen om het woord EIGENLIJK steeds meer te vervangen door EINDELIJK, ontstaat een steeds sterkere verbinding tussen de bedoeling en wat we werkelijk denken en doen met elkaar. Samensturing noemt Rianca Evers-Den Ouden dat. En ik sluit me volledig bij haar. Ook ik zie steeds meer dat regionalisering toeneemt en dat mensen vraagstukken steeds vaker integraal en met elkaar benaderen. De ontwikkeling naar een meer horizontale samenleving is inderdaad onomkeerbaar. Gekenmerkt door gelijkwaardigheid en wederkerigheid dwars over alle grenzen en door alle branches en sectoren heen. De Rijnlandse waarden weer voorop. ECHT?? EINDELIJK!