Afspraken over rollen: minder kans op crisis

Het nieuws uit gemeenteland van de afgelopen zittingsperiode wijst vooral in één richting. Zuiverheid in de rolverdeling tussen gemeenteraad, het College van B&W en de ambtelijke organisatie is cruciaal. Zo niet, dan gebeuren er al snel ongelukken. Sommige gemeenten maken daarom afspraken over de rolverdeling tussen B&W, raad en ambtelijke organisatie in de vorm van een bestuursfilosofie.
 
We zijn er al jaren van overtuigd dat rolvastheid helpt voor de zuiverheid van het bestuur. Onze eerste publicatie over het onderwerp ‘De deugdelijke gemeente’ dateert alweer van 14 jaar geleden. Onderzoeken die wij mochten verrichten naar verschillende bestuurlijke crises de afgelopen raadsperiode, hebben ons weer meer geleerd. Het gaat om bestuurlijke beslommeringen die soms volop in de openbaarheid zijn gekomen, bijvoorbeeld in de gemeenten Haarlemmermeer, Heemskerk en Twenterand. Maar wij zijn ook ingehuurd om conflicten tussen Colleges en ambtelijke organisatie of tussen burgemeester en gemeentesecretaris op te lossen. Of in een situatie waarin het niet liep tussen collegeleden onderling, met diepgaande gevolgen voor het functioneren van een ambtelijk apparaat, dat wanhopig probeerde fatsoensnormen, slagkracht en redelijkheid te verdedigen. Of bij begeleiding van een raad waar vervelende zaken zijn voorgevallen.
Waar het om gaat is de zuiverheid van rollen en die in de eerste maanden vast te leggen in een bestuursfilosofie. Waarin staat wat het betekent dat de raad vooral kaderstellend is (‘wat?’), het College bestuurt (‘hoe?’) en de ambtenarij uitvoert (‘met welke middelen?’). Want zonder bestuursfilosofie met een afbakening tussen ‘hoe?’, ‘wat?’ en ‘met welke middelen?’, ligt normafwijkend gedrag op de loer. Het begint meestal daar waar bestuurders of raadsleden de ambtelijke organisatie rechtstreeks gaan aansturen, lees: onder druk zetten. Het management op die manier passeren betekent dat leidinggevenden buitenspel staan en er een eigen dynamiek ontstaat tussen bestuurders en uitverkoren ambtenaren die samen hun eigen weg gaan.
 
Sommige gemeenten kennen een bestuurscultuur waar dat al jaren normaal is. Gecombineerd met een opschuivende onderwereld, lees het boek ‘De achterkant van Nederland’ van Jan Tromp en Pieter Tops, is dat een grote bedreiging. En het is ook niet nieuw. De crisis de afgelopen weken in Brunssum deed ons terug denken aan begin april 1994 toen een afspraak met de burgemeester aldaar verviel omdat het gehele College de nacht ervoor was gearresteerd op verdenking van valsheid in geschrifte.
 
Natuurlijk, het is begrijpelijk dat vooral in veel kleinere gemeenten de lijntjes kort zijn, “zo gaat dat bij ons nu eenmaal en dat werkt best goed”. Maar als het een keer fout gaat, dan ben je als gemeente landelijk nieuws en rolt er niet veel later ook altijd een balletje naar het ambtelijk apparaat.
 
Met een aan het begin van een zittingsperiode opgestelde bestuursfilosofie ligt er tenminste iets om op terug te vallen en is er in ieder geval ook een keer over de zuiverheid van rollen gedegen en gestructureerd van gedachten gewisseld door de drie gremia van de gemeente. Waarom zou je het risico nemen het bij de start van een zittingsperiode het niet over de zuiverheid van bestuur en organisatie te hebben?