Leiderschap als tegeltjeswijsheid

“Leiders worden niet gemaakt maar geboren”, is een veelgehoord gezegde. Lange tijd zat ik zelf in een leiderschapsrol, maar nu bekijk ik het meer vanaf de zijlijn. Als adviseur werk ik met organisaties die in Nederland het ‘algemeen belang’ dienen. Steeds vaker vraag ik me af wat er nu écht bedoeld wordt met deze spreekwoordelijke tegeltjeswijsheid. Veelal wordt het volgens mij uitgelegd als: ”leiders hebben het van nature meegekregen om te leiden”. Maar op deze manier komt leiderschap exclusief op mij over. Zou je de wijsheid ook anders kunnen interpreteren en wellicht daarmee minder exclusief? 

In mijn dagelijkse praktijk kom ik veel leiders tegen, gemaakt of geboren. En dan heb ik het alleen nog maar over de formele leiders. Leiderschap zie ik echter ook volop in de wandelgangen, tijdens bijeenkomsten, of gewoon in één-op-één ontmoetingen. Voor mij lijkt het erop dat iedereen een leider kan zijn, ongeacht titel of positie. Het enige verschil tussen formeel en persoonlijk leiderschap is naar mijn idee dat de formele leider verantwoordelijkheid draagt voor anderen, het team en de organisatie. Persoonlijk leiderschap gaat meer over zelfsturing en invloed zonder ‘formele’ macht. Maar in beide gevallen zijn de vaardigheden voor leiderschap een combinatie van aangeboren en juist ook ontwikkelde ingrediënten (Google maar eens op ‘nature nurture’). 

Leiden is ontwikkelen 

Laten we eens stilstaan bij het begrip ‘ontwikkeling’. Als je het opzoekt, kom je allerlei definities tegen zoals: groei, evolutie, aangroei. ‘Groeiproces’ is een definitie die ik bijzonder inspirerend vind. Het raakt volgens mij de kern van leiderschapsontwikkeling: groei is een proces dat tijd, aandacht en de juiste omstandigheden vereist. Net als een plant die vruchtbare grond, water, lucht en ruimte nodig heeft, heeft leiderschap dat ook. En hier richten onze leiderschapsprogramma’s zich op. 

Tijdens deze programma's, die vaak meerdere dagen duren, werken we samen met de deelnemers aan de groei van vaardigheden die nodig zijn om als leider effectief te zijn. Het gaat erom dat jij jezelf weet te sturen en anderen daarmee kunt ondersteunen in hun rol. Om zo samen met een team of de hele organisatie doelen te bereiken. Het gaat om groei in de praktijk, het ontwikkelen van vaardigheden die bijdragen aan effectief leiderschap. 

Ontwikkelen is bijsturen 

Onze deelnemers zijn echt niet allemaal geboren leiders durf ik wel te stellen, maar mensen die hun vaardigheden en kwaliteiten door de jaren heen hebben ontwikkeld. Ze tonen persoonlijk leiderschap door hun vaardigheden in dienst te stellen van meer dan alleen hun eigen doelen. Natuurlijk ontstaan er in dat ontwikkelproces ook gewoonten die niet altijd effectief zijn binnen een bepaalde context. Maar dat is juist het mooie aan ontwikkeling: je kunt bijsturen, aanpassen en verbeteren. 

Bijsturen in onze praktijk 

Een treffend voorbeeld van hoe wij die ontwikkeling binnen teams stimuleren, is het traject dat we bij de een 80.000+ gemeente in het zuiden van het land hebben uitgevoerd. Net voor de zomer gingen we twee dagen met het managementteam aan de slag met leiderschap. Een belangrijk onderdeel was het ontwikkelen van de vaardigheid ‘nieuwsgierigheid’. Vaak wordt van leiders verwacht dat ze snel oordelen, een mening klaar hebben en direct met oplossingen komen. En ja het gebeurt regelmatig dat er dan iets bedacht wordt voor dat wat niet eens het echte probleem of vraagstuk is.  

Wij geloven dat je nieuwsgierigheid kunt ontwikkelen en effectief inzetten om steeds beter om te gaan met problemen/ vraagstukken. Het begint met het uitstellen van het oordeel. Dit is niet makkelijk, dat weten we. Maar door bewust te oefenen en samen te reflecteren, ontdekten we dat nieuwsgierigheid kan leiden tot een meer genuanceerde en weloverwogen blik. 

Tijdens een workshop ‘proeven’ hebben we leiders handvatten gegeven om hun oordeelsvorming uit te stellen. Dit deden we met drie stappen: 

1. Aandachtig luisteren en observeren wat er bij jezelf en de ander gebeurt. 

2. Benoemen wat je waarneemt (oefenen met taal). 

3. Doorvragen (blijven proeven) als je merkt dat je een oordeel vormt. 

Serie over leiderschap 

Leiderschap gaat natuurlijk over meer dan alleen nieuwsgierigheid, maar dit voorbeeld laat zien dat leiderschap iets is dat ontwikkeld kan worden. Nieuwe inzichten en vaardigheden dragen bij aan die ontwikkeling. Misschien is het tijd om de tegeltjeswijsheid te veranderen in: “echte leiders ontwikkelen zich”.  Of kunnen we de oorspronkelijke wijsheid behouden en stellen we ons oordeel uit alvorens aan te nemen dat deze wijsheid suggereert dat leiders geboren worden? 

Deze gedachte is de opmaat voor een reeks korte artikelen waarin ik mijn ervaringen wil delen. Deze ervaringen, observaties en conclusies komen voort uit mijn werk in de praktijk, samen met leiders.  

En het gaat niet alleen over de ander. Dit zijn geen theoretische beschouwingen, ik ben immers geen wetenschapper. Het gaat ook over mijzelf, mijn eigen dagelijkse bewustwording over leiderschap. Hoe ik als mens mijn weg probeer te vinden in een wereld waarin van alles van me gevraagd wordt – of waarin ik dat in ieder geval denk. Waarin ik elke dag opnieuw mijn eigen koers probeer te houden, zelfs als er iets onverwachts gebeurt.  

Voor wie het leuk vindt: ik schrijf ook om hierover in gesprek te gaan, dus reacties zijn van harte welkom! 

Wil je reageren, of meer weten over leiderschap en de programma’s die Rijnconsult aanbiedt? Neem dan contact op met Auke de Ridder 

Mail ons je vraagstuk om over dit onderwerp te sparren