Zelforganisatie organiseert zichzelf
Zelforganisatie, zelfsturing, autonomie en eigenaarschap tonen. We hebben het er veel over. De een is van mening dat ‘deze hype’ allang weer voorbij is en de ander is wild enthousiast over de nieuwe kansen door deze moderne ontwikkeling. Waarover gaat dit en wat lijkt in de praktijk te werken en wat ook niet? Hebben we inderdaad met de zoveelste hype te maken of is hier misschien toch iets meer aan de hand? Dit artikel is niet meer dan een verkenning en een poging de gedachten te ordenen.
Zelfsturing: een terugkerend thema
De onderwerpen zelfsturing en zelforganisatie zijn zeker niet nieuw. In Parijs in 1871 horen we er de eerste keer van. Daarna is het een terugkerend thema in het socialisme en het sociocratisch denken. In Nederland experimenteerden een klein aantal organisaties met de toen geldende concepten. Philips en andere bedrijven probeerden een afgeleide vorm toe te passen, namelijk werken in taakgroepen. Het doel was toen om een team integraal verantwoordelijk te maken voor de productie van bijvoorbeeld een televisie toestel. Deze experimenten werden frequent onderzocht en beschreven. De resultaten wisselden net zo vaak als het aantal onderzoeken. De bijpassende stroming heette Human Relations of in Nederland, het socio-technisch denken.
De AA als voorbeeld
Een fraai voorbeeld van zelforganisatie is de AA (Alcoholics of Addicted Anonymous). Ergens ontstaan in de dertiger jaren en daarna zich ontwikkelt tot een wereldomvattende organisatie die draait op basis van ervaringsdeskundigen en lotgenoten die om niet mensen met verslavingsproblemen bijstaan. Het geheel draait op basis van gelijkwaardigheid, wederkerigheid en het nemen van verantwoordelijkheid. Hij of zij die geholpen werd geeft die hulp door aan de volgende in nood. Diverse officiële hulpverleners maken in hun behandeling gebruik van het bestaan van de AA. Er is een ondersteunende organisatie, maar daar merkt de bezoeker of de gemiddelde burger niets van.
Toepassingsmogelijkheden
Daarmee zijn de thema’s zelforganisatie en zelfsturing allerminst afgedaan als oude wijn in nieuwe zakken. Het is blijkbaar tijd om weer eens goed te kijken naar de voordelen en toepassingsmogelijkheden. Niet gek als je hoort dat organisaties als Semco (Ricardo Semmler), de AA, Buurtzorg en bijvoorbeeld FiNext er goede resultaten mee bereiken. In de industrie is het denken van Taylor (functiescheiding en taakspecialisatie) en bij de overheid en andere sectoren het denken van Weber (bureaucratie) in feite nog steeds aanwezig. Het dominante denken van deze twee grondleggers van de organisatiekunde leidde tot onder andere het veel bekritiseerde hokjes denken. Je kunt dus rustig stellen dat ‘we’ al honderd jaar opgeleid en geïnstrueerd worden ons vooral aan de regels te houden, alleen te doen wat tot je functie behoort en niet te denken, dat doen anderen voor jou. In een VUCA wereld niet heel handig. VUCA staat voor Volatile, Uncertain, Complex & Ambigious oftewel een uiterst onvoorspelbare, moeilijk te vatten werkelijkheid. Dan is het beter dat iedereen meekijkt, mee of tegen denkt en samenwerkt om tot goede maatregelen te komen.
Aldoende leren
In Nederland is sinds de jaren zestig van de vorige eeuw in beweging om los te komen van het oude staatsburgerschap, gehoorzaamheid en volgzaamheid. Secularisatie, emancipatie en individualisme zijn daar op de een of andere manier mee verbonden. Onderwijs en opleidingen besteden tegenwoordig heel veel tijd aan persoonlijkheidsontwikkeling, zelfstandig en autonoom zijn, samenwerken en gebruik maken van sociale media. Deze mensen denken onafhankelijk, willen zinvol bezig zijn, zich ontwikkelen en met anderen mooie resultaten bereiken. Niet te ingewikkeld doen, gewoon aan de slag en al doende leren. En dat vooral op basis van gelijkwaardigheid en wederkerigheid. Eerlijk delen in de positieve en negatieve opbrengsten van de samenwerking. Daar past de ‘oude wereld’ van functies, functiebeschrijvingen, functie boeken, hiërarchie, regels en procedures, leiden en volgen steeds minder goed bij.
Kunnen we zelfsturing leren?
Is zelforganisatie of zelfsturing ‘iets’ wat we moeten leren? Nee, de werkende mens doet allang aan zelforganisatie en zelfsturing. Hypotheken regelen, huizen (ver)kopen, kinderen opvoeden, vakanties met het gezin regelen, familie zaken coördineren, een functie in de vereniging hebben, mantelzorg, in de straat of in de wijk, enzovoort. Nee, sturing aan ons leven geven met anderen kunnen we best wel. De uitdaging ligt bij de leiding van organisaties in die zin dat zij alle aspecten van het sturen steeds meer moeten overlaten aan de medewerkers en de teams in de organisatie (ook beheersing en control). En voor de medewerkers is er de uitdaging om in toenemende mate, op basis van talenten en kwaliteiten, rollen en taken op zich te nemen (verantwoordelijkheid nemen en eigenaarschap tonen). Dat is niet iets wat je alleen in cursussen of workshops leert. Dat leer je vooral door het samen in de praktijk te doen en zelforganisatie met elkaar te ontwikkelen.
Even wennen
Zelforganisatie en zelfsturing komen vooral tot bloei door af te leren en de beschikbare motivatie, talenten en kwaliteiten te bevrijden. Niet de organisatie als gevangenis van de ziel, maar als groei en ontwikkelplaats voor velen. Voor hen die mentaal al met pensioen gingen en zich aanpasten aan het SNIFO denken (Staat Niet In mijn Functie Omschrijving) kan dit best bedreigend zijn. Het hokjes denken, geen verantwoordelijkheden hebben en alleen doen wat gezegd wordt kan ook comfortabel en veilig voelen. En bovendien heb je dan alle reden om lekker te klagen over het management die alles verkeerd ziet en doet. Buiten schot en onaanraakbaar. Zelforganisatie maakt daar een eind aan, omdat je met je collega’s als een samenwerkende eenheid met elkaar bepaalt wie wat doet, op welk moment en hoe goed. Ook regel en organiseer je zelf wat nodig is om het werk goed te kunnen doen. De jonge generaties leerden dat thuis en op school, maar de ouderen niet of minder. Dat zal wel even wennen zijn.
Waar een wil is, is een weg
Gras groeit niet harder door er aan te trekken. Maar wel door de wens te hebben en een goede bodem aan te brengen, 1x per jaar te verticuteren, te bemesten, kalk toe te voegen en tijdig te maaien. Regelmatig (be)regenen helpt ook, kortom goede zorg doet wonderen. Nou zou je dit kunnen interpreteren als dat het nodig is allerlei condities aan te brengen voordat zelforganisatie kan ontwikkelen. Niets is minder waar. De wens om meer met zelforganisatie te doen en een goede bodem (draagvlak) zijn belangrijke startcondities, de rest komt onderweg op basis van leren en creëren. Werken op basis van zelforganisatie en zelfsturing is een organisatie filosofie. Daar horen mensbeelden en overtuigingen over hoe een organisatie werkt bij. Draagvlak ontstaat door er met elkaar naar toe te werken en niet ineens een vrachtwagen met zwarte aarde te storten. Waarom kiezen we hiervoor? Wat hopen we er mee te bereiken? En waarom is het een verbetering ten opzichte van nu? En vooral, voor wie? En als duidelijk wordt dat, na de introductie en wenperiode, de voordelen de zeker aanwezige nadelen overstijgen zullen steeds meer medewerkers zeggen: “Het is de hoogste tijd dat we hieraan begonnen zijn!”. Met mensen van goede wil, is een hoop te bereiken.
>> Lees het artikel hierover op Consultancy.nl
