Wat het Portugees oorlogsschip ons leert over de ontwikkeling van organisaties
Ooit gehoord over het Portugees oorlogsschip? Het ziet eruit als een dier, maar dat is het niet. De typering “gelegenheidsdier” is beter gepast. Het is een tijdelijk samenwerkingsverband van vier poliepen die onder bepaalde omstandigheden de vorm van een kwal aannemen. De vier poliepen hebben zich daarbij gespecialiseerd in verschillende functies; er is er een voor het zeil zodat het in alle richtingen kan zwemmen, een voor het vangen van voedsel, een voor het verteren ervan en een voor giftige tentakels. De poliepen kunnen ook individueel en solistisch functioneren. Ze vervullen dan alle noodzakelijke levensfuncties zelf, zij het op een minder geavanceerd niveau.
Ik vind het Portugees Oorlogsschip is om een aantal redenen interessant.
1. Het laat zien hoe samenwerking ontstaat.
Functies of taken worden verdeeld en vervolgens vindt er binnen die functies en taken specialisatie plaats. Onze samenleving kent gespecialiseerde organisaties met bakkers, slagers, aannemers, boeren, banken, garages, ziekenhuizen etc. En daarbinnen is ook sprake van functiespecialisatie, dat doet zich in iedere organisatie voor. Functieverdeling en specialisatie is niet een eenmalig iets maar een continu proces. De gemeente die jaren terug nog een “alleskunner” was, is tegenwoordig gespecialiseerd in ontwikkeling. Taken als salarisadministratie, parkeren, museum, sport of afvalinzameling worden uitgevoerd door gespecialiseerde organisaties. Specialisatie gaat gepaard met functieverwaarlozing. Je bent of wordt automatisch minder goed in andere taken en je kunt zelfs vaardigheden verliezen. Met het mechanisme van functieverdeling, functiespecialisatie en functieverwaarlozing ontstaat dus afhankelijkheid van anderen voor functies en taken die je zelf niet meer naar behoren kunt vervullen. En afhankelijkheid dwingt tot samenwerking en tot het ontwikkelen van samenwerkingsvaardigheden.
2. Er lijkt geen weg terug, alleen vooruit
In de wetenschap dat functiespecialisatie leidt tot functieverwaarlozing lijkt het ondenkbaar dat deelnemers die eenmaal met succes een samenwerking zijn gestart, die ooit gaan ontmantelen om terug te keren naar de oude situatie. Je bent door de specialisatie immers een aantal vaardigheden om taken uit te voeren kwijtgeraakt. En het is nog maar de vraag of het maatschappelijk acceptabel of mogelijk is dat je een mindere kwaliteit gaat leveren. In die zin is het Portugees oorlogsschip misschien wel niet zo’n goed voorbeeld. De meeste samenwerkingsverbanden hebben een meer permanent karakter. En als zo’n samenwerkingsverband eenmaal tot een einde komt, dan zal dat niet leiden tot terugkeer naar de oude situatie maar tot nieuwe vormen van samenwerking, gebaseerd op waarschijnlijk nieuwe verdelingen en specialisaties van functies.
Is het einde van de organisatie daarmee in zicht? Dat hangt er van af hoe je organisatie definieert. De klassieke organisatie als alleskunner met alle specialismen onder één dak en één baas is voorgoed voorbij. Organisaties als verzameling of netwerk van gespecialiseerde en onderling verbonden functies zullen er altijd zijn en zullen zich altijd verder ontwikkelen.
