Wederopbouw erfenissen

Als ik in een Duitse stad ben, denk ik vaak ‘wat zal dit een land met prachtige steden geweest zijn voor 1942’. Vrijwel geen enkele Duitse stad is ontkomen aan de destructie door vernietigende bombardementen tussen 1942 en 1945 in de Tweede Wereldoorlog.  

Het stratenpatroon in het centrum van de steden is echter meestal nog ongeveer hetzelfde als voor de oorlog. Dat had praktische oorzaken. Onder de grond was de infrastructuur (riool, water, elektra, gas) nog vaak intact. Er lagen stedenbouwkundige keuzes aan ten grondslag.  

In het bijzonder München is daar nu voor aan het boeten. We waren recent met de collega’s van het team Binnenlands Bestuur van Rijnconsult in de Beierse hoofdstad. Daar zijn bij de wederopbouw andere keuzes gemaakt dan elders. In veel Duitse steden zijn de routes voor het in de jaren vijftig en vooral jaren zestig onweerstaanbaar opkomende autoverkeer leidend geweest bij de planologische keuzes. Het was vooral een keuze voor de inrichting van de gebieden die althans toen direct rond het centrum van de stad waren gesitueerd. In München is de oude, grillige, door de eeuwen heen gegroeide verkaveling gehandhaafd. Het gevolg is dat München nu is dicht geslipt. Niet alleen voor auto’s is dat aan de orde, ook het openbaar vervoer functioneert daardoor slecht. Pünktlich op je werk komen is in München voor tienduizenden een terugkerende uitdaging. Een ongelukje in een straat of op de rails van de S of U Bahn en alles staat stil.  

Daarom heeft de gemeente München na wat dralen ervoor gekozen een nieuwe van west naar oost lopende metrolijn aan te leggen. Op de studiereis met collega’s hebben wij de werkzaamheden onder het station bezocht. Het bouwcomplex onder de grond is immens en indrukwekkend. Pro memorie, het is niet mogelijk de bouwplaats particulier te bezoeken, wij kregen de kans vanwege zakelijke contacten.  

Naar aanleiding van de studiereis naar München heb ik het boek De ziel van Duitse steden. Het drama van verwoesting en wederopbouw van Noud de Vreeze gelezen en besproken in Civis Mundi. (lees het hier) De Vreeze, voorheen de stadsarchitect van de gemeente Amersfoort, heeft zijn sporen verdiend in de gemeentelijke wereld op het gebied van bouwen en wonen. Als je verder wilt lezen over de thematiek van de Duitse wederopbouw, kan ik het boek aanraden. 

Ook in Nederland was wederopbouw, denk aan Rotterdam. Mijn fascinatie voor dit soort stedelijke landschappen komt waarschijnlijk voort uit het feit dat ik net na de oorlog (vanaf 1957) ben opgegroeid midden in wat je een ‘Duitse’ stad zou kunnen noemen, IJmuiden. Sperrgebiet in de oorlog, voor het overzicht door de Duitsers min of meer met de grond gelijk gemaakt en geallieerde bombardementen op de havens en de staalindustrie, de hoogovens, deden de rest.  

Na de oorlog leidde de wederopbouw van IJmuiden tot planningsblunders in de ruimtelijke ordening, waar de gemeente Velsen tot op heden mee worstelt. Pogingen strandden de afgelopen decennia, desalniettemin is er nu toch weer een plan en dus hoop: een nieuwe toekomst voor Dudoks centrum van IJmuiden