Gezocht: first-movers in de circulaire waardeketen
De huidige manier van omgaan met schaarse grondstoffen is simpelweg niet houdbaar en er ligt nu een kans voor ondernemers om voorop te lopen in de oplossing.
In een lineaire economie wordt de lijn van grondstof naar product naar afval gevolgd. Dit zorgt voor uitputting van essentiële grondstoffen (olie, metalen etc.) en milieuschade door de gebruikte grondstoffen en het geproduceerde afval. We gaan dankzij continue verbeteringen efficiënter om met productie en afval. Helaas is dit alleen minder slecht, niet structureel beter. We zouden meer gebruik moeten maken van circulariteit waarbij alle grondstoffen efficiënter worden ingezet. Hierbij is een levenscyclusanalyse noodzakelijk waarbij gekeken wordt naar de totale milieubelasting van grondstof en productie tot consumptie en afvalverwerking. De Europese Unie schat dat door een circulair systeem te ondersteunen er in 2030 17 tot 24% minder materiaal nodig is voor het huidige consumptiepatroon: economische en maatschappelijke winst gaan hand in hand.
De circulaire benadering geeft een beter beeld van de werkelijke waarde van grondstoffen en producten. Dat betekent dat bij het ontwerp van een product al nagedacht wordt over hoe alle onderdelen en afvalresten (mest, slachtafval, bietenpulp) kunnen worden hergebruikt zodat een gesloten systeem van grondstoffen ontstaat. Een gesloten systeem met slimmere inzet van mens en materiaal scheelt kosten en is beter voor het milieu. Bovendien levert het ook perspectief voor nieuwe industrieën en daarmee een gezondere economie met meer banen.
Nederland is klaar voor een circulaire economie
Al in 2010 bezocht de Ellen McArthur Foundation (een kennisinstelling en voorloper op het gebied van de circulaire economie) Nederland om de potentie op dit gebied te beschrijven. Bekijk dit filmpje voor een sfeerimpressie en rondleiding: https://www.youtube.com/watch?v=65Vt-mTYfW4&feature=youtu.be
Sindsdien is de potentie voor de transitie naar de circulaire economie in Nederland alleen maar gegroeid:
- de randvoorwaarden zijn aanwezig;
- de overheid stimuleert het;
- de eerste bedrijven zijn reeds actief;
- de consument vraagt er om of gaat het zelf doen.
De randvoorwaarden in Nederland zijn hiervoor uitstekend: veel kennis, goede chemische industrie voor het ontwerpen van sluitende grondstofkringlopen en relatief kleine afstanden wat grondstofkringlopen efficiënt kan houden (TNO, 2013). De Nederlandse overheid startte in 2014 met het ‘van afval naar grondstof’ programma. Doelstelling: meer duurzame producten, duurzamer consumeren en meer en beter recyclen. De eerste bedrijven anticiperen op het einde van de houdbaarheidsdatum van het huidige lineaire groeimodel. Bekende voorbeelden van bedrijven die de circulaire economie in Nederland al toepassen zijn Duijvestijn tomaten, de vloerbedekkingen van Desso, Light as a Service van Philips en de geleasde spijkerbroeken van Mudjeans. Consumenten kiezen steeds vaker voor toegang, geen bezit, wat een karakteristiek verdienmodel voor de circulaire economie is.
Met initiatieven als Peerby, de soep van de Voedselbank en Makkie’s laat de Nederlandse consument zien voorop te lopen in het stimuleren van een circulaire economie.
Nu investeren
De circulaire economie is een verbonden economie, waarin de ‘first-movers’ een krachtige strategische positie in de nieuwe waardeketen kunnen innemen.
De kansen voor ondernemers komen voort uit:
- ervaring en kennisvoordelen;
- samenwerking en een directe verbinding met de klant opbouwen;
- kostenbesparingen.
De first-movers van nu hebben daarom een kans om vanaf de initiatie invloed uit te oefenen op hoe het systeem, en hun rol daarin, er uit gaat zien. Kennis en ervaring zijn macht. Hoe groter de verandering, hoe meer dit geldt. Voorlopende ondernemingen kunnen gebruik maken van de behoefte aan nieuwe kennis, andere mensen en nieuwe bedrijvigheid die ontstaat.
Circulariteit vraagt om een waardeketenbenadering; een vorm van samenwerking die geïnitieerd en onderhouden moet worden. Deze samenwerking kan niet enkel drijven op financiële contracten en belangen. Gedeelde waarden en visie zijn nodig om samen de praktische bezwaren van een systeemverandering te doorbreken (Aldersgate Group, 2012). Typerend voor de circulaire economie zijn de additionele kansen voor producenten om met de eindklant in contact te komen en te blijven. Omdat het fundament een gesloten grondstofkringloop is, ontstaat er een goederenstroom van consumenten naar producenten. Meer kennis van, en contact met, klanten biedt meer mogelijkheden, zoals veel nieuwe business modellen in de retail laten zien.
Een zorgvuldige omgang met grondstoffen is noodzakelijk gezien het groeiende afvalprobleem, de geopolitieke onrust, klimaatchaos en groei van de middenklasse. Maar als de noodzaak overduidelijk is, waarom hebben wij dan nog geen circulaire economie? De ingrediënten zijn voorhanden; de Nederlandse context is gunstig, consumenten hebben een groeiende interesse in dergelijke initiatieven en de koplopers uit het bedrijfsleven geven er gehoor aan. Wat er nog mist, is schaalgrootte; circulariteit vergt een systeemverandering waarin consumenten, bedrijven en instanties hun verantwoordelijkheid nemen. Het vergt ondernemerschap om hierin first-mover te zijn, maar degenen die dit durven zullen ook de eerste vruchten plukken omdat zij de context en voorwaarden zelf mogen scheppen. Wat ondernemers precies zouden kunnen doen verschilt, maar de volgende punten verdienen altijd aandacht:
- Bepaal of je hier 100 procent voor wilt gaan. Komt het van binnenuit?
- Blijf authentiek en onderneem. Investeer in een eigen visie.
- Denk groot, begin klein. Begin ergens.
- Maak dingen concreet. Focus op een klein deel beter dan het totaal minder slecht.
- Zoek echte samenwerking op. Een idee heeft pas waarde als het wordt gedeeld.
