Energietransitie; een rekensom met veel onbekenden

Steeds meer gemeenten krijgen haast met het uitvoeren van de energietransitie. Nu de meeste Colleges van B&W al een ruime tijd onderweg zijn met hun duurzaamheidsambities ontstaat er behoefte aan concrete resultaten. In de media, de politiek en bij de koffieautomaat is er veel aandacht voor de ambities in het Klimaatakkoord om voor 2030 1,5 miljoen gebouwen te verduurzamen. Inwoners vragen zich af wanneer hun woning van het aardgas af gaat, wat er gaat gebeuren met hun huis of straat en wat het ze gaat kosten. Dan is het teleurstellend dat er nauwelijks antwoorden zijn. Bij die ambities hoort namelijk veel onduidelijkheid. De energietransitie is op dit moment nog een rekensom met veel onbekenden.

• Zo is nog niet bekend wie de warmtenetten gaat exploiteren, de zogenaamde ‘marktordening van warmte’. Netbeheerders willen graag, maar gemeenten zijn huiverig voor de financiële risico’s, kijk maar naar de gebeurtenissen in Rotterdam. Maar een warmtenet in private handen heeft ook risico’s en roept de vraag op waarom warmte als nutsvoorziening anders is dan gas, water of elektriciteit.
• Mede door het ontbreken van duidelijkheid over de marktordening van warmte is ook nog niet bekend hoe de kosten gaan worden verdeeld. In het Klimaatakkoord wordt de ambitie ‘woonlastenneutraal’ genoemd door een combinatie van kostenreductie, subsidies, leningen en aanpassingen in de energiebelasting, maar wat dit concreet betekent voor gemeenten, corporaties, woningeigenaren en huurders is vooralsnog onduidelijk. Ook is nog niet bekend hoe wordt omgegaan met de kostenverschillen die onvermijdelijk binnen buurten of straten zullen ontstaan, terwijl dat grote gevolgen kan hebben voor het draagvlak onder burgers.
• Tot slot is voor gemeenten onduidelijk welk juridisch instrumentarium beschikbaar is om de beleidsplannen voor de energietransitie vast te leggen. Bovendien verandert dat instrumentarium vanaf 2021 door de invoering van de Omgevingswet, wat onder andere gevolgen kan hebben voor de verplichte inspraakprocedures. Gemeenten die al beleidsplannen hebben gemaakt in de vorm van warmteplannen vragen zich af of ze hun plannen opnieuw moeten vaststellen.

Kortom, er is nog geen antwoord op belangrijke vragen, terwijl gemeenten en corporaties aan alle kanten aangespoord worden aan de slag te gaan en inwoners het gevoel hebben dat de transitie in volle gang is. Voor gemeenten met ambities is afwachten tot het Rijk met duidelijkheid komt geen optie, wat kun je al wél doen?

• Organiseer de samenwerking intern, lokaal en regionaal.  Gemeenten hebben een regierol, maar kunnen niet zonder steun van andere partijen. Vorm een programmateam, nodig de belangrijkste spelers in de gemeente uit, verken ieders belangen en formuleer een gezamenlijke ambitie. Dat scheelt een hoop tijd als je straks echt aan de slag gaat.
• Verzamel kennis. Onderzoek de woningvoorraad en de beschikbare alternatieven voor aardgas. Bekijk wat je kunt leren van buurgemeenten of gemeenten met een vergelijkbare opgave. 
• Pluk het laaghangend fruit. De hiervoor geschetste onduidelijkheid blokkeert de grote transitie, maar op kleine schaal is er al wel veel mogelijk. Experimenteer zoveel mogelijk om kennis en ervaring op te doen voor de grote transitie richting 2030. En zet alvast in op no-regret maatregelen zoals collectieve inkoop van zonnepanelen, grootschalige isolatie en energiebesparing.
• Bereid de burger voor. Vertel het eerlijke verhaal, over de ambitie van de gemeente én de onzekerheden. Doe geen toezeggingen die je niet kunt waarmaken. En leg burgers uit wat ze nu al wél kunnen doen. Geef als gemeente zelf het goede voorbeeld, bijvoorbeeld door publiek vastgoed te verduurzamen.

In de afgelopen jaren heeft Rijnconsult in verschillende rollen bijgedragen aan de Energietransitie. We onderscheiden ons van andere bureaus door een organisatiekundige blik op het vraagstuk, waarbij we gebruik maken van onze ervaring met het organiseren van samenwerking in andere sectoren. Neem voor meer informatie contact op met Boris Gooskens.